Κώστας,Ουράνης
Χορός στο φράγμα του Μαραθώνα.
Ουράνης, Κώστας: "Χορός στο φράγμα του Μαραθώνα", κείμενο για τα τριάντα χρόνια της σχολής Κούλας Πράτσικα 1930-1960. απόσπασμα από το [b31146] Πράτσικα, Κούλα: Εργα και ημέρες, αυτοβιογραφία. Αθήνα, 1991.
Σελ. 54-55
Τα δέκα χρόνια της ατασκευής του Φράγματος που πλούτισε την αυχμηρή Αττική με μια σαπφείρινη λίμνη και την πρωτεύουσά μας μ’ ό,τι περισσότερο της έλειπε και λαχταρούσε, δεν ήταν δυνατό να γιορτασθούν ωραιότερα και υποβλητικότερ, παρά με την ανοιξιάτικη αυτή χορευτική επίδειξη – με θέμα και έξαρση το Νερό – στην οποία μασ καλούν, στην όχθη τησ λίμνης του Μαραθώνα, η Κούλα Πράτσικα κι η Περιηγητική Λέσχη…
Δεν είναι μόνο μια ιδέα όλο ποιητική χάρη. Βλέπω σ’ αυτήν και ένα είδος Αίνου. Σ’ έναν τόπο που έπασχε, ίσαμε χθες, από λειψυδρία, η γιορτή αυτή, πλάι στο αποκτημένο Νερό, παίρνει τη σημασία μιας Ευχαριστίας. Είναι κάτι το Αντίστροφα ανάλογο με τισ θρησκευτικές λιτανείες που επικαλούνται τη βροχή.
...........
Μου αρέσει εξ’άλλου, ότι για τη Γιορτή αυτη του Νερού δεν έγινε προσφυγή σ’ εύκολα μέσα και γραφικά στοιχεία, που θα της έδιναν ένα πιο έκδηλο, ίσως χαρακτήρα, αλλά θα την κατέβαζαν στο επίπεδο πανηγυριού – κι ότι ανέλαβαν Χορεύτριες να τη διερμηνεύσουν και να την εξάρουν.
.............
Χαίρω, τέλος, γιατί τη χορευτική αυτή επίδειξη την ανέλαβε η Κούλα Πράτσικα με τον Ομιλό της. Δεν ξέρω γράφοντας αυτές τις γραμμές, με ποιούς πλαστικούς τρόπους και με ποιές συνθέσεις αρμονιών οι Χορεύτριές της θα μας δώσουν την παραίσθηση νυμφών και νεράιδων και θα ζωντανέψουν μπροστά μας το πολ΄μορφο Πνεύμα του Νερού. Ξέροντας, όμως, με πόσο ιερο ενθουσιασμό και με πόση βαθιά πίστη η Κούλα Πράτσικα καλλιεργεί και διδάσκει την Τέχνη του Χορού, κι έχοντας εκτιμήσει, από άλλες φορές, την αισθητική – την πνευματική θα έλεγα – μορφή των χορευτικών της επιδείξεων, είμαι ββαιος ότι το θέαμα ποθυ θα μας προσφέρει στην όχθη της λίμνης του Μαραθώνα θα είανι εναρμνισμένο με το πλαίσιο του υπαίθρου – κι αντάξιο του συμβολικού νοήματς της Γιορτής...
Ταξίδια – Ελλάδα 1939
Ομηρος
Ιλιάδα (Πρωτότυπο)
(fromthetranslation by A.T. Murray, p. 36-39)
I457-474
Ως έφατ' ευχόμενος, του δ’ έκλυε Φοίβος Απόλλων.
αυτάρ επεί ρ' εύξαντο και ουλοχύτας προβάλοντο, αυέρυσαν μεν πρώτα και έδειραν,
μηρούς τ’ εξέταμον κατά τε κνίση εκάλυψαν
δίπτυχα ποιήσαντες, επ’ αυτών δ’ ωμοθέτησαν.
καίε δ’ επί σχίζης ο γέρων, επί δ’ αίθοπα οίνον
λείβε νέοι δε παρ’ αυτόν έχον πεμπώβολα χερσίν.
αυτάρ επεί κατά μήρ' εκάη και σπλάγχν’ επάσαντο,
μιστυλλόν τ’ άρα τάλλα και αμφ’ οβελοίσιν έπειραν,
ώπτησάν τε περιφραδέως, ερύσαντό τε πάντα.
αυτάρ επεί παύσαντο πόνου τετύκοντό τε δαίτα,
δαίνυντ’, ουδέ τι θυμός εδεύετο δαιτός είσης.
αυτάρ επεί πόσιος και εδητύος εξ έρον έντο,
κούροι μεν κρητήρας επεστέψαντο ποτοίο,
Νώμησαν δ’ άρα πάσιν επαρξάμενοι δεπάεσσιν.
οι δε πανημέριοι μολπή θεόν ιλάσκοντο,
καλόν αείδοντες παιήονα, κούροι Αχαιών,
μέλποντες εκάεργον. Ο δε φρένα τέρπετ’ ακούων.
[Line 474 was rejected by Aristarchus]
Αλέξανδρος Ομηριάδης
Οι χοροί των προσφύγων κατοίκων στα Χρυσοχώραφα Σερρών
Ομηριάδης, Αλέξανδρος: "Οι χοροί των προσφύγων κατοίκων στα Χρυσοχώραφα Σερρών", Παράδοση και Τέχνη 058, σελ.25-26 , Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιούλιος-Αύγουστος 2001.
Οι χοροί των προσφύγων κατοίκων στα Χρυσοχώραφα Σερρών
Τα Χρυσοχώραφα είναι ένα χωριό σχεδόν 5 χιλιόμετρα από την Ηράκλεια Σερρών, με 1500 κατοίκους που κυρίως ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο προσφυγικός πληθυσμός ξεκίνησε από το Φυλλοχώρι (Καρά Χαλίλ) της περιοχής των Σαράντα Εκκλησιών και εγκαταστάθηκε το 1923 στην περιοχή Χαζνατάρ, όπου κατοικούσαν γηγενείς. Μερικοί από αυτούς που ξεκίνησαν από το Φυλλοχώρι έμειναν στην Καλλίστη της Κομοτηνής και άλλοι συνέχισαν με τελικό προορισμό τη Μελίκη Ημαθίας. Ογδόντα περίπου οικογένειες από τα Χρυσοχώραφα μετανάστευσαν στη Βοστώνη των Η.Π.Α.και μέχρι σήμερα έχουν σημαντική προσφορά στα εθνικά μας θέματα.
Οι Γκαγκαούζοι αυτοί πρόσφυγες των Χρυσοχωράφων ήταν δίγλωσσοι, μιλώντας την ελληνική και την τουρκική γλώσσα, γι'αυτό τα περισσότερα ονόματα των χορών είναι στα τουρκικά. Γεγονός είναι πως επειδή οι Γκαγκαούζοι θεωρούσαν τον προσωνύμιο αυτό υβριστικό, απέφευγαν να το χρησιμοποιούν. Αν ήθελαν να βεβαιωθούν ότι ο συνομιλητής τους ανήκε στην ίδια φυλή, ρωτούσαν: "Σεν μιλέτ μισίν;", δηλαδή "Είσαι από το ίδιο έθνος;"
Επί Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι του Φυλλοχωρίου ήταν από τους λίγους υπηκόους που οπλοφορούσαν. Είχαν μάλιστα, όπως λένε, τη φήμη του μαχαιροβγάλτη και το δήλωναν με ένα κεντημένο γαϊτάνι δίπλα από την τσέπη του παντελονιού τους. Με ανάλογο τρόπο δήλωναν και την χριστιανοσύνη τους, κεντώντας στο πουκάμισό τους έναν σταυρό.
Στα γλέντια με τους μερακλήδες, χόρευαν σε κάθε κοινωνική εκδήλωση, με αποκορύφωμα στις 21 Μαϊου (Κωνσταντίνου και Ελένης) αλλά και κάθε Κυριακή στην πλατεία του χωριού
με τον ήχο της γκάιντας. Οι χοροί τους είναι κυρίως κυκλικοί, μικτοί, με τους άντρες να προηγούνται και τις γυναίκες να ακολουθούν. Εχουν τα χαρακτηριστικά των θρακιώτικων χορών σε ρυθμό και κίνηση, και σχεδόν όλοι είναι γρήγοροι.
Μπορούμε να κατατάξουμε τους χορούς των Χρυσοχωράφων ανάλογα με το σχήμα τους σε κυκλικούς, αντικριστούς και ελεύθερους μιμητικούς.
Κυκλικοί χοροί
1) Ταλίμ Χαβασί (Ταlim = άσκηση, γυμναστική, διδασκαλία). Σε ρυθμό Ζωναράδικου χορού, με κίνηση δεξιά-αριστερά και λαβή με τα χέρια πιασμένα κάτω.
2) Μενεξές (Στο γκρεμό βρήκα μενεξέ). Σε ρυθμό Συγκαθιστού 7/8 που ανοίγει και κλείνει στο σχήμα των φύλλων του μενεξέ (εξήγηση των κατοίκων του χωριού).
3) Καλίνου. Σε μορφή Ζωναράδικου, με ιδιαίτερη κίνηση των χεριών.
4) Πιρπιρικόντα. Σε ρυθμό Συγκαθιστού 9/8 με λαβή των χεριών κάτω.
5) Τριτ Πιτ Χαβασί. Σε ρυθμό 2/4. Πιθανόν να έχει σχέση με τον χορό "Στις τρεις".
6) Ντοχτιλί. Το γνωστό Ποδαράκι, με μια διαφορά στα επί τόπου βήματα.
7) Ατσί Χαβασί (Ανοιχτός χορός). Σε ρυθμό 2/4.
8) Μπακιρτζή χαβασί. Τον έχω ακούσει και σαν Ντελή χαβασί (deli = τρελός) ίσως λόγω των έντονων κινήσεων του χορού.
9) Γαλαζοφορεμένη. Σε ρυθμό Συγκαθιστού 9/8 με βήματα όλο μπροστά.
Σαν Θρακιώτες, χόρευαν επίσης Ζωναράδικο, Μπαϊντούσκα (δεν την ανέφεραν όμως μ' αυτή την ονομασία), Χασάπικο και Συρτό. Αναφέρουν επίσης κάποιον Κασίμ Χαβασί (κασιμάκ = ξύνω) που χορευόταν την εποχή της σποράς, καθώς και τον Κουσά Χαβασί.
Αντικρυστοί χοροί
1) Τοπάλ Χαβασί.(Topal = κουτσός). Είναι ένας από τους ωραιότερους αντικριστούς χορούς, σε ρυθμό 2/4, με χαρακτηριστική κίνηση των ποδιών και χτυπήματα με τα χέρια στα πόδια.
2) Καρσιλαμάς.
Μιμητικοί χοροί
1) Πιπέρι (Τους πιπερί)
2) Κετσί Χαβασί (Χορός της κατσίκας)
3) Ταβά Χαβασί. Τον χόρευαν φορώντας παπούτσια στα χέρια που τα χτυπούσαν.
4) Ταουσάν Χαβασί (Χορός του λαγού). Καποιος με τη σκούπα στα σκέλια και σκυφτός παρίστανε τον λαγό, ενώ κάποιος άλλος με το σκουπόξυλο έκανε τον κυνηγό σε μια κωμική αναπαράσταση κυνηγιού.
Οπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, το πλήθος των χορών προδίδει ανθρώπους μερακλήδες. Ειδικά το ότι στο ρεπερτόριό τους περιλαμβανόταν τόσοι μιμητικοί χοροί δείχνει το εύθυμο του χαρακτήρα τους.
Αλέξανδρος Ομηριάδης
Ομηρος
Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας στην Κέρκυρα. Θ241-265 και Θ370-384.
Ομηρος: "Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας στην Κέρκυρα. Θ241-265 και Θ370-384", Παράδοση και Τέχνη 064, σελ 27, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιούλιος-Αύγουστος 2002. Οδύσσεια. Μτφ. Σιδερής, Ζήσιμος, 2η έκδοση, Αθήνα, Ι. Ν. Ζαχαρόπουλος, 1956.
Θ241-265
Μα άκου ένα λόγο να σου πω, νά 'χεις να λες και σ’ άλλους
οπλαρχηγούς, στο σπίτι σου σαν τρως με τα παιδιά σου
και τη γυναίκα σου κι’ εκεί θυμάσαι την αξία,
που στις δουλειές μας χάρισε πάππου προς πάππου ο Δίας.
Ναι μεν, δεν είμαστε άφταστοι στο πάλαιμα ή στους γρόθους,
μα δε μας φτάνει άλλος κανείς στο δρόμο ή στα καράβια.
Και μας αρέσουν οι χοροί, τα γλέντια, το τραγούδι
κι’ οι φορεσιές και τα θερμά λουτρά και το κρεβάτι.
Μα ελάτε να χορέψετε οι πρώτοι χορευτάδες,
να πει κι’ ο ξένος, σπίτι του σαν πάει, στους ποθητούς τους
πόσο τους άλλους τους θνητούς στον κόσμο ξεπερνούμε,
στα ναυτικά, και στο χορό, στο δρόμο, στο τραγούδι.
Κι’ ένας ας φέρει τη γλυκειά κιθάρα να τη δώσει
γλήγωρα στο Δημόδοκο. Κάπου στο σπίτι θά 'ναι.
Ετσι είπε ο θεοπρόσωπος Αλκίνος, κι’ ένας κράχτης
έφερε απ’ το βασιλικό παλάτι την κιθάρα.
Κι’ όλοι όλοι εννιά σηκώθηκαν απάνω αγωνοδίκες,
που του λαού ήταν διαλεχτοί και πρόσεχαν την τάξη.
Ισιωσαν τόπο του χορού κι’ ανοίξανε το μέρος.
Κι’ ο κράχτης τη γλυκόλαλη έφερε την κιθάρα
για το Δημόδοκο, κι’ αυτός στη μέση πήγε τότε
κι’ ολόγυρά του στάθηκαν πρωτόχνουδοι λεβέντες,
όλοι τεχνίτες στο χορό κι’ άρχισαν να χορεύουν,
χτυπώντας με τα πόδια τους της γης, που λες πετούσαν
φωτιές και θάμαζε ο θεϊκός Δυσέας να τους βλέπει.
Θ370-384
Τότε ο Αλκίνος πρόσταξε το Λαοδάμα κι’ Αλιο
μόνοι να πιάσουν το χορό, που δεν τους έφτανε άλλος.
Κι’ αυτοί μια κόκκινη όμορφη σφαίρα στα χέρια παίρνουν
πού 'χε φκιασμένη ο Πολύβος, κι’ ο ένας την πετούσε,
πίσω λυγώντας το κορμί, στα σύγνεφα τα μαύρα,
κι’ ο άλλος απ’ τη γη ψηλά πηδώντας, στον αέρα
την έπιανε εύκολα, προτού στο χώμα να πατήσει.
Κι’ αφού τη σφαίρα παίξανε πετώντας τη στα ουράνια,
άρχισαν και χορεύανε στο μαλακό το χώμα,
συχνά τον κάβο αλλάζοντας, κι’ οι άλλοι νιοι, που γύρω
για το χορό στεκόντανε, τα χέρια τους χτυπούσαν
κι’ εκεί απ’ τους κρότους τους πολλούς αντιλαλούσε ο τόπος.
Τότε έτσι μίλησε ο θεϊκός Δυσέας στον Αλκίνο
«Αφέντη Αλκίνο, λατρευτέ απ’ όλο το λαό σου,
τους παίνεψες αμίμητοι πως είναι χορευτάδες,
κι’ ήταν αλήθεια φανερή. Θαυμάζω να τους βλέπω.»
Salvator, Ludwig Erzherzog von Oesterreich
Πώς χορεύουν στουςΠαξούς, 1884-1885.
Oesterreich Salvator Ludwig Erzherzog von: "ΠώςχορεύουνστουςΠαξούς, 1884-1885", ΠαράδοσηκαιΤέχνη 064, σελ. 4, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιούλιος-Αύγουστος 2002. Paxos und Antipaxos im Ionischen Mere. Würzburg & Wien, Leo Woerl, 1887.
Πώς χορεύουν στους Παξούς, 1884-1885
Ο χορός γίνεται με το μαντίλι στο χέρι, σε κύκλο γύρω από τους βιολιτζήδες που είναι στο κέντρο. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς κάτι το αγνότερο από τα κορίτσια που κρατημένα από τα χέρια με τα βλέμμα χαμηλωμένο τραγουδούν σε έναν τόνο, ενώ στην κάθε μια από τις δύο άκρες βρίσκεται ένας άντρας κρατημένος με μαντίλι από την τελευταία κοπέλα. Οι Παξινοί χορεύουν με διάφορους τρόπους, είτε με τον κορφιάτικο είτε με τον ζωηρότερο αλβανικό. Καλαματιώτης ονομάζεται ο χορός όπου οι γυναίκες τραγουδούν και οι άντρες κουνιούνται. Ζωηρότερος είναι εκείνος ο παξινός χορός όπου ο άντρας σκιρτά και αναπηδά περισσότερο με τον κορφιάτικο τρόπο. Καμιά φορά ο άντρας περιστρέφεται και αλλάζει το μαντίλι πίσω από την πλάτη του. Στο χορό Ρουμέικο πηδούν και οι γυναίκες μαζί, εφόσον ο ρυθμός είναι ταχύτερος και ζωηρότερος. Ο ένας άντρας στέκεται στη μέση, ενώ ο άλλος στην άκρη του σπειροειδούς κύκλου αναπηδά και αλλάζει το μαντίλι πίσω από την πλάτη του. Ο ρυθμός του χορού είναι περισσότερο ή λιγότερο ζωηρός και ορισμένοι ναύτες ρίχνουν πυροβολισμούς την ώρα που περνούν με ευλυγισία κάτω από το ανυψωμένο μαντίλι, όταν σηκώνουν το πόδι και το κτυπούν κάτω. Ο καθένας χορεύει συνήθως δύο χορούς, όπου ο πρώτος οδηγεί και ο άλλος ακολουθεί, μετά δύο άλλοι και ούτω καθεξής. Αλλοι χορεύουν ηπιότερα, άλλοι ζωηρότερα σε ταχύτερο τέμπο, οι πρώτοι όμως απολαμβάνουν μεγαλύτερης εκτίμησης. Οι άλλες γυναίκες κάθονται γύρω σε κύκλο, ενώ οι άντρες μένουν όρθιοι και επισκέπτονται συχνά τα γειτονικά μαγαζιά.
Salvator, Ludwig Erzherzog von Oesterreich: Paxos und Antipaxos im Ionischen Mere. Würzburg & Wien, Leo Woerl,1987
More Articles...
- Wordsworth, Christopher: Greece, pictorial, descriptive and historical. London, New Edition, 1882.
- Weigand, Gustav: "Γλέντι στους Καλαρύτες το 1889", Παράδοση και Τέχνη 065, σ. 23, Αθ., ΔΟΛΤ, 09-10/2002. (Απ. Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι). Τ.1: Ο χώρος και οι άνθρωποι. Θες/κη, Αφοί Κυριακίδη, 2001 (αρχ. Έκδ. 1894-1895). Μτφ. Thede Kahl.
- Υφαντής, Νικόλαος: Ο πωγωνήσιος γάμος. Αθήνα, Ζωίδης, 1972, 417 σελ.
- Υφαντής, Θ. Νίκος: "Λαθραία ρακοκάζανα", Παράδοση και Τέχνη 037, σελ. 12-13, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1998. (Από το βιβλίο του "Το αμπέλι στη λαϊκή παράδοση", Ιωάννινα 1996)